W powszechnej opinii rekuperacja jest domeną nowych budynków, jednak rosnące ceny energii, smog i nawracająca wilgoć kierują w jej stronę uwagę właścicieli przedwojennych kamienic, PRL-owskich bliźniaków czy „kostek” z lat 70. Jak zrobić rekuperację w starym domu i czy to w ogóle możliwe? Jak najbardziej, o ile zacznie się od rzetelnej oceny stanu kanałów, trafnego doboru centrali i przemyślanych tras przewodów, a cały proces zostanie rozpisany krok po kroku. W poniższym przewodniku pokazujemy, jak przy minimalnej ingerencji w konstrukcję i domowy budżet odzyskać ciepło, zapewnić stały dopływ świeżego powietrza i podnieść komfort życia w starszych budynkach.

Po co modernizować wentylację? Stare mury kontra współczesne wymagania

Domy wznoszone trzy, cztery, a nawet sześć dekad temu oddychały samoczynnie dzięki nieszczelnej stolarce i kominowym ciągom powietrznym. Termomodernizacje, nowe okna i ocieplenie ścian zamknęły jednak większość z tych naturalnych dróg. W efekcie wentylacja grawitacyjna:

• traci wydolność, ponieważ różnica temperatur i ciśnień nie wystarcza do wypchnięcia zużytego powietrza;
• kumulują się zanieczyszczenia – od dwutlenku węgla i pary wodnej, aż po alergeny i pyły PM2,5;
• pojawia się wilgoć, a wraz z nią grzyb na ościeżach i odspajający się tynk.

Szacuje się, że nieszczelne okna i kominy odpowiadały kiedyś nawet za 30-40 % strat ciepła, w zależności od konstrukcji budynku i sposobu użytkowania. Gdy dom zostaje docieplony, straty te niemal znikają, ale w zamian rośnie stężenie wilgoci i dwutlenku węgla w środku. Tutaj właśnie pojawia się miejsce dla kontrolowanej wymiany powietrza ‒ odzyskującej ciepło, cichej i możliwej do integracji z istniejącą bryłą.

Rekuperacja w starym domu – czy to możliwe i jak to zrobić?

W nowo wznoszonych obiektach kanały wentylacji mechanicznej z łatwością chowa się w ścianach i stropach, a miejsce na nie przewiduje się już na etapie projektu. W budynkach już istniejących wymaga to więcej pomysłowości, technicznego kunsztu i ściśle zaplanowanej kolejności prac, ale wciąż jak najbardziej możliwa jest rekuperacja w starym domu. Najlepszym momentem na poprowadzenie przewodów jest generalny remont, kiedy i tak odsłania się instalacje, zrywa tynki czy obniża sufity. Dzięki temu nawet wiekowa kamienica może zyskać dyskretną, sprawną rekuperację bez burzenia połowy murów.

Oto trzy najczęściej wskazywane przeszkody, na jakie wskazują inwestorzy, wraz z metodami ich obejścia:

1. Brak miejsca na kanały

Wiele starych poddaszy ma nieużywaną przestrzeń między jętkami lub w konstrukcji stropu drewnianego. To naturalny korytarz na przewody spiro lub płaskie kanały PCD. W poziomie parteru pomaga opuszczenie sufitów o zaledwie 6–8 cm w wąskim pasie przy ścianie zewnętrznej.

2. Słaba lub niedrożna wentylacja kominowa

Kanały kominowe, które utraciły swoją starą funkcję, mogą zostać oczyszczone i wykorzystane jako piony wywiewne. Po dokładnym usunięciu zanieczyszczeń, do środka wprowadza się przewody (zgodne z wymaganiami projektowymi danego systemu wentylacyjnego), którymi popłynie powietrze usuwane. Świeże powietrze rozprowadza się nową trasą.

3. Obawy o koszty inwestycyjne

W Polsce funkcjonują krajowe i regionalne programy wspierające modernizacje energetyczne. W budżecie należy uwzględnić nie tylko rekuperator, ale i prace wykończeniowe; często to one pochłaniają lwią część wydatków. W zamian właściciel zyskuje niższe rachunki za ogrzewanie, zdrowszy mikroklimat i wyższą wartość nieruchomości.

Diagnoza i audyt: bez danych nie ma projektu

Pierwszym etapem, który zweryfikuje, czy zrobienie rekuperacji w starym domu jest możliwe i opłacalne, jest szczegółowe rozeznanie. Doświadczony instalator lub projektant przygląda się nie tylko kubaturze, ale i stropom, szachtom kominowym czy izolacji termicznej.

Najważniejsze elementy oględzin:

• Drożność istniejących kanałów – kamera inspekcyjna wykrywa sadzę, gruz czy zacieki.
• Mostki termiczne i nieszczelności – badanie kamerą termowizyjną pozwala wskazać miejsca największych strat ciepła.
• Kondycja konstrukcji – nośność stropów, możliwość wiercenia pod czerpnię i wyrzutnię.
• Stolarka otworowa – szczelność okien, obecność uszczelek.
• Dostępność zasilania elektrycznego – odległość do rozdzielni i obciążenie linii.

Na podstawie powyższych danych przygotowuje się bilans powietrza. 

Minimalne wymagania co do strumieni powietrza wentylacyjnego w budynkach określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny podlegać budynki i ich usytuowanie z późniejszymi zmianami oraz PN-83/B-04430/Az3: Wentylacja w budynkach mieszkalnych zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Wymagania.

Jakie są to wartości?

Kuchnia – od 50 do 70 m³/h, w zależności od tego, czy jest otwarta/zamknięta oraz od rodzaju kuchenki (gazowa lub elektryczna); ponadto powinna zostać zapewniona możliwość okresowego podniesienia wydajności wentylacji do 120 m³/h na czas gotowania;

Łazienka – 50 m³/h;

WC (bez wanny i kabiny prysznicowej) – 30 m³/h;

Pomieszczenie pomocnicze bez okna – 15 m³/h;

Pokój mieszkalny (salon, sypialnia) – 20 m³/h na osobę.

Projektant wylicza zatem sumaryczny strumień i dobiera centralę wentylacyjną z odpowiednim sprężem, uwzględniając opory filtrów i długości przewodów.

Projekt systemu: od centrali do anemostatów

Na tym etapie ważna staje się nie tylko objętość powietrza, lecz także akustyka, estetyka i przyszły serwis. Plan montażu rekuperacji w starym domu powinien przewidzieć:

• Dobór rekuperatora

Urządzenie powinno zapewniać wydajność wyższą od obliczonego zapotrzebowania, by pracować w środku skali, co sprawi, że będzie energooszczędne i ciche. 

• Trasy kanałów
• Kanały nawiewne prowadzi się przez pomieszczenia ogrzewane: sufity salonów, garderób czy przestrzeń podsufitową korytarza.
• Kanały wywiewne można schować w starych kominach lub przy pionach instalacyjnych.
• Izolacja jest obowiązkowa wszędzie, gdzie kanały przechodzą przez nieogrzewane pomieszczenia, jak np. poddasze nieużytkowe.
• Materiały
  Sztywne rury stalowe ocynkowane gwarantują szczelność i prosty serwis, a krótkie odcinki elastyczne (tzw. flex) wykorzystuje się wyłącznie na podejściach pod elementy wyciągowe i nawiewne. 
• Rozmieszczenie anemostatów

W pokojach sypialnych i dziennych – nawiewne, w kuchniach, łazienkach i garderobach – wywiewne. Dzięki temu świeże powietrze przemieszcza się zgodnie z naturalnym kierunkiem użytkowania przestrzeni.

Jak widać, montaż rekuperacji w starym domu jest możliwy. Zrobić go trzeba jednak w przemyślany sposób, co wyeliminuje potrzebę zbędnych zabudów i zmniejszy inwazyjność prowadzonych prac, skracając tym samym czas wykonania oraz obniżając jego koszty.

Montaż z głową i dalsze utrzymanie

Gdy dokumentacja projektowa zyska aprobatę, rozpoczyna się zasadniczy etap instalacji. 

1. Najpierw monterzy prowadzą sieć kanałów: docinają rury dokładnie pod wymiar, łączą je na mufy, skręcają blachowkrętami i starannie oklejają taśmą aluminiową, pilnując przy tym, by przewody przebiegały wyłącznie przez ogrzewane strefy lub były odpowiednio zaizolowane. Już na tym etapie planuje się dostęp do przyszłych punktów serwisowych i tłumików akustycznych. 

2. Kiedy przewody są gotowe, montuje się centralę wentylacyjną. Umieszcza się ją zazwyczaj w ogrzewanym pomieszczeniu technicznym, garażu albo na dobrze izolowanym poddaszu, ustawiając na wibroizolacyjnych wspornikach. Instalator doprowadza zasilanie, wykonuje krótkie odcinki elastyczne redukujące drgania i podłącza kanały nawiewne oraz wywiewne, dbając o jasne oznaczenie kierunków przepływu.

3. Kulminacją całego procesu jest rozruch systemu, podczas którego instalator kontroluje kierunek przepływu, ustawia wstępne biegi, harmonogramy oraz funkcje dodatkowe. Pomiar wydatku powietrza pozwala precyzyjnie wyregulować przepustnice, a operację powtarza się aż do uzyskania projektowych wartości na wszystkich punktach.

Trzy proste sposoby na cichszą instalację

Aby rekuperacja w starym domu pracowała możliwie cicho, warto już na etapie projektu przewidzieć kilka prostych, lecz skutecznych zabiegów sprawiających, że centrala będzie pracowała niemal bezgłośnie. 

Najczęściej stosowane rozwiązania to:

• Cicha centrala z wbudowanym tłumieniem dźwięku – centrala posiadająca wbudowane tłumiki szumu oraz ciche wentylatory z łopatkami zagiętymi do tyłu, wyposażone w specjalne kierownice powietrza wlotowego, tzw. FlowGridy 
• Tłumik akustyczny tuż za centralą – pierwszym źródłem hałasu są wirujące wirniki wentylatorów. Wysokiej klasy tłumik skutecznie pochłania wysokie częstotliwości i redukuje szumy jeszcze zanim powietrze trafi do kanałów rozprowadzających. Dzięki temu w salonie czy sypialni zamiast „szumu instalacji” słychać co najwyżej delikatny przepływ powietrza.
• Elastyczne króćce przy anemostatach – odcinki giętkiego przewodu (lub specjalne złącza przeciwdrganiowe, zapobiegające przenoszeniu drgań na system kanałów) pełnią rolę amortyzatora pomiędzy sztywną siecią kanałów a obudową sufitu podwieszanego. Drobne drgania nie przenoszą się na konstrukcję budynku, a same anemostaty nie rezonują nawet przy wyższych biegach centrali. Efekt to niższy poziom hałasu tła i brak irytujących wibracji.
• Zawieszenie centrali na wibroizolatorach – gumowe lub sprężynowe podpory ustawione pod obudową centrali tłumią energię drgań mechanicznych. To proste rozwiązanie zapobiega „rozchodzeniu się” wibracji po stropach i ścianach, dzięki czemu w sąsiednich pomieszczeniach nie słychać niskiego, monotonnego pomruku urządzenia, a jednocześnie zwiększa się trwałość samej centrali.

Dobór odpowiedniej centrali, dobrze zaplanowane trasy kanałów i staranny montaż sprawiają, że z powodzeniem można zrobić rekuperację w starym domu – nawet jeśli jest to bardziej skomplikowane niż w budynku dopiero powstającym.