Unijna ścieżka do neutralności klimatycznej przyspiesza: od 1 stycznia 2028 wszystkie nowo projektowane obiekty publiczne muszą być zeroemisyjne, a od 1 stycznia 2030 – wszystkie nowe budynki. Wysoko sprawna wentylacja z odzyskiem ciepła, czyli z rekuperacją w budynkach użyteczności publicznej pozwala spełnić te wymogi, a jednocześnie radyklanie poprawić komfort użytkowników urzędów, szkół, szpitali, muzeów czy hal sportowych.
Budynki są energetycznym „pożeraczem” Europy
W Unii Europejskiej to właśnie budynki pochłaniają ok. 40% całkowitego zużycia energii końcowej i generują 34-36% emisji gazów cieplarnianych związanych z energią. Z kolei aż 80% energii zużywanej w budynkach przypada na ogrzewanie, chłodzenie i ciepłą wodę — czyli m.in. te procesy, na które bezpośrednio wpływa efektywna wentylacja z odzyskiem ciepła.
Specyfika sektora publicznego
Urzędy, szkoły, szpitale czy hale sportowe różnią się od mieszkań przede wszystkim:
- długim czasem (często 12–24 h na dobę) i dużą nierównością pracy,
- wysoką gęstością użytkowników (klasy lekcyjne, sale konferencyjne),
- dużą kubaturą wymagającą stabilnego mikroklimatu.
Takie warunki zwiększają zapotrzebowanie na świeże powietrze i temperaturę komfortową, co przekłada się na wysokie rachunki za energię. Mechaniczna wentylacja z odzyskiem ciepła (rekuperacja) w budynkach użyteczności publicznej daje szereg korzyści, przede wszystkim zaś możliwość, aby odwrócić tę zależność. Dzięki odzyskowi nawet 70-90 % ciepła z powietrza usuwanego, radykalnie obniża się obciążenia grzewcze oraz chłodnicze instalacji HVAC.
Rozporządzenie Komisji UE nr 1253/2014 (Ekoprojekt) – „twarde liczby”
Kamieniem milowym na drodze ku bezemisyjnym budynkom użyteczności publicznej jest Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1253/2014 z dnia 7 lipca 2014 r. w sprawie wymogów dotyczących Ekoprojektu dla systemów wentylacyjnych.
Akt ten, obowiązujący bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich, po raz pierwszy przełożył hasła efektywności energetycznej na precyzyjne, weryfikowalne wartości graniczne dla instalacji wentylacyjnych w budynkach niemieszkalnych.
Kiedy wymagania Ekoprojektu mają zastosowanie
Rozporządzenie definiuje jednostkę wentylacyjną przeznaczoną do budynku niemieszkalnego bardzo konkretnie: to urządzenie, którego nominalny przepływ powietrza zaczyna się od 1000 m³/h, lub zawiera się w przedziale 250-1000 m³/h, które producent wyraźnie oznaczył do stosowania poza sektorem mieszkaniowym. Dla tych warunków każde nowe lub modernizowane centrum handlowe, skrzydło szpitalne czy gmach administracji publicznej musi stosować się do wymagań Ekoprojektu.
Minimalna sprawność odzysku ciepła – obowiązek, nie opcja
Kluczowym obowiązkiem jest odzysk ciepła, czyli rekuperacja w budynkach użyteczności publicznej. Zgodnie z wymaganiami UE, od 1 stycznia 2018 r. wszystkie centrale nawiewno-wywiewne w takich obiektach muszą osiągać sprawność cieplną układu odzysku ciepła na poziomie 73%. Dla wymienników z czynnikiem pośrednim wartość ta wynosi 68%. Dzięki temu zdecydowana większość energii zawartej w powietrzu usuwanym zostaje „zatrzymana” w obiekcie, co redukuje zarówno obciążenie grzewcze, jak i bilans chłodzenia.
Ograniczenia energochłonności i obowiązkowe funkcje central
Równie mocno Rozporządzenie ogranicza energochłonność wentylatorów. Graniczna wartość zużycia energii przez wentylatory jest każdorazowo obliczana dla projektowego punktu pracy centrali, z uwzględnieniem premii np. wraz ze wzrostem sprawności odzysku ciepła, czy zastosowaniem wyższej klasy filtrów powietrza. Konstruktorzy central muszą więc projektować wielkość centrali, odzysk, wentylatory i układy sterowania tak, aby pobór mocy w praktycznej eksploatacji był możliwie najniższy.
Obowiązki inwestorów i producentów
W praktyce oznacza to, że każdy inwestor publiczny: od gmin planujących modernizację basenu, po administrację państwową budującą nowe sądy czy uczelnie – może instalować jedynie takie systemy wentylacji mechanicznej z rekuperacją w budynkach użyteczności publicznej, które spełniają wymogi UE zawarte w Rozporządzeniu 1253/2014.
Producenci z kolei nie mogą wprowadzać na rynek urządzeń niespełniających progów sprawności i ograniczeń energetycznych. Dzięki temu prawnemu „przykręceniu śruby” rekuperacja przestaje być dodatkiem, a staje się warunkiem koniecznym projektowania budynków publicznych w duchu zeroemisyjności.
Rekuperacja w budynkach użyteczności publicznej – wymagania UE
Recast Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1275 z dnia 24 kwietnia 2024 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków wyśrubował standardy energetyczne i emisyjne. Dyrektywa została pierwotnie wprowadzona w 2010 r., a następnie znowelizowana w 2018 r. w ramach pakietu „Czysta energia”.
Zmiany z 2018 r. zobowiązały wszystkie państwa członkowskie do opracowania szczegółowych, długoterminowych strategii renowacji budynków.
Najnowsza propozycja, zatwierdzona 12 kwietnia 2024 r., bazuje na regulacjach z 2018 r. i nakłada wymóg, aby wszystkie nowe budynki w UE osiągnęły zerową emisję do 2030 r., przy czym budynki użyteczności publicznej mają przewodzić tej transformacji już wcześniej.
Nowelizacja ustanowiła twardą datę – 1 stycznia 2028 r. dla budynków publicznych – od tego momentu każdy nowy obiekt musi spełniać standard Zero-Emission Building (ZEB). Aby zmieścić się w limicie energii pierwotnej i wyeliminować emisje z paliw kopalnych, projektanci muszą sięgać po sprawdzone i dostępne rozwiązania poprawiające efektywność energetyczną, a sprawna rekuperacja należy do najprostszych i najbardziej opłacalnych z nich.
Rekuperacja w budynkach użyteczności publicznej – korzyści finansowe i operacyjne
Dla sektora publicznego rekuperacja to nie tylko zgodność z wymogami prawa, ale przede wszystkim realne oszczędności i większa przewidywalność kosztów eksploatacyjnych. W budynkach takich jak szkoły, szpitale czy urzędy, które działają przez wiele godzin dziennie, systemy wentylacyjne odpowiadają za znaczną część zużycia energii.
Zastosowanie rekuperacji pozwala na obniżenie zapotrzebowania na ciepło nawet o 30–50%, co przekłada się na niższe rachunki za ogrzewanie i klimatyzację – bez konieczności rezygnowania z komfortu cieplnego.
Dodatkowo centralna kontrola parametrów powietrza w budynku (wilgotności, temperatury, zawartości CO2) przekłada się na mniejsze zużycie sprzętu HVAC, ograniczenie awarii i niższe koszty serwisowe. W długim okresie oznacza to stabilny, przewidywalny budżet eksploatacyjny, co ma szczególne znaczenie w sektorze publicznym operującym w ramach sztywnych ram finansowych.
Komfort, zdrowie i jakość powietrza
Rekuperacja w budynkach użyteczności publicznej przynosi także korzyści zdrowotne i społeczne. Utrzymanie odpowiedniego poziomu wymiany powietrza zmniejsza ryzyko rozprzestrzeniania się wirusów i bakterii w zamkniętych pomieszczeniach, co ma kluczowe znaczenie zwłaszcza w obiektach takich jak szpitale, szkoły czy przedszkola.
Dobrej jakości powietrze wpływa również na samopoczucie i komfort osób przebywających w budynku. Korzystny mikroklimat w budynku sprawia, że ludzie łatwiej utrzymują koncentrację i rzadziej odczuwają zmęczenie czy bóle głowy.
Rekuperacja w budynkach użyteczności publicznej to szereg korzyści. Dziś jest ona nie tylko technologicznym udogodnieniem, lecz fundamentem nowoczesnego, zrównoważonego projektowania obiektów użyteczności publicznej. Pozwala wypełnić ambitne cele klimatyczne UE, a jednocześnie ograniczyć koszty eksploatacyjne i zapewnić zdrowy mikroklimat użytkownikom.
